Họ không đáng trách đâu mà đáng ta giúp đỡ qua thời kỳ nguy hiểm nầy. Bạn trai thì nhiều lúc hăng hái lắm. Giai nhân nầy khi để hình ảnh sĩ quan tuấn tú Nã Phá Luân xâm chiếm tâm hồn, đã thờ phượng chàng trong một ái tình nồng mặn vô bờ bến.
Hành vi nhiều ít đến đâu. Tâm hồn con người thời đại quay cuồng trên một thảm kịch diễn ra bốn phương nào loạn dâm, bóc lột, giả hình, mưu mô, xảo quyệt, trụy lạc, ghen tương, nghi kỵ, chém giết, phản nộp, đàn áp, quy mọp, bạc nghĩa, du nịnh. Ngay ở thời cổ mà Cicéron viết: Không có ai khiêu vũ mà không say túy lúy hay điên cuồng.
Tôi thấy có nhiều người lớn, lúc họ đấu lý, dùng cường quyền đ àn áp tinh thần họ, nói cho họ nghe những lý lẽ rất tế nhị, những lý lẽ của người lớn. Họ nói cả việc rắc rối trong gia đình. Sự bạc đãi lên mặt của một cô gái ỷ mình học cao, trẻ đẹp, giàu sang có thể bị lòng tự trọng nầy trừng trị đến khốc hại.
Dĩ nhiên nếu không sửa các tật ấy về sau trên đường họ còn gặt những ác quả thảm khốc nữa, nó có thể làm đời họ tiêu tàn. người mẹ mắng con trai khi kẻ nầy yêu người gái xấu, là có con mắt bịt bạc. Nếu phải tranh đấu cho chí cả thì họ dám chết sống.
Ý thức nầy bạn trai có trong gia đình cũng như ngoài xã hội. Những lời nầy đúng trăm phần trăm. Cũng may cây dừa thấp cậu bị tức sơ rồi hết.
Óc tưởng tượng tung hoành hành động, vẽ ra cho bạn trai những hồi hộp đáng tiếc. Người mà như cục bột, ai muốn nắn gì thì nắn, làm sao làm nên việc lớn. Trong mấy chương sau tôi sẽ bàn rộng về vấn đề này.
Vậy mà lúc dậy thì lại hoàn toàn khác. Tôi thấy nền tiểu học nên nhất định luyện óc nhớ, nền trung học luyện trí hiểu mà đừng nên bắt học sinh học thuộc lòng và ở đại học hiểu là tối hệ rồi nhưng hiểu mà không nhớ thì cũng dốt. Tuy vậy, người ta có thể chế ngự nó được.
Điều nầy không oan cho họ chút nào cả. Chị làm đồ ăn dọn lên cho mấy em ăn. Ngày nay trong các học đường có biết bao nhiêu bạn trai đểu giả như vậy.
Từ tâm tình tự kiêu ấy, bạn trai có đầu óc muốn cai trị thiên hạ, muốn ăn trên ngồi trước và ai cũng phải vâng phục mình. Nã Phá Luân yêu Joséphine de Beauharnais, một góa phụ cũng có nhan sắc đổ nước nghiêng thành. Tốn tiền cất học đường, trường thi mà chỉ lo khai trí thì rồi cũng sẽ tốn tiền cất nhà ngục, nhà thương điên, nhà thương bịnh dương mai hay trại giáo hóa.
Óc ỷ lại pha màu sắc hèn yếu và nô lệ ái tình đôi khi khiến họ liều lĩnh: Ơû đây chúng ta khoan đặt lý tưởng của ái tình, đừng nói vấn đề luân lý, nghĩa là bảo ái tình phải thế nào, làm sao. Ông từ trả lời: Vậy thì cháu còn thiếu một điều.