Những quy ước về các quy tắc xã giao và các tiêu chí phê phán trên sẽ giúp bạn trả lời câu hỏi cơ bản thứ ba là: Cuốn sách có đúng không? Đúng ở chỗ nào? Điều quan trọng cần nhớ là dục tốc bất đạt. Đánh giá cao ở đây có nghĩa là bạn đã trải qua những gì mà tác giả đã tác động lên cảm xúc và trí tưởng tượng của bạn.
Nhiều độc giả dùng ký hiệu Cf để chỉ số của các trang khác có nghĩa là so sánh với hay đề cập tới. Một thuật ngữ có thể hiểu là một từ rõ ràng về ngữ nghĩa. Nó liên quan tới cấu trúc của tác phẩm bởi nó xét tới việc tác giả nêu các vấn đề hoàn chỉnh hay không có liên quan tới mức độ làm sáng tỏ vấn đề bởi nó xác định được mức độ thoả đáng mà tác giả giải quyết những vấn đề đó.
Khi đã có kinh nghiệm trong việc thống nhất thuật ngữ với tác giả, bạn sẽ có khả năng tự kiểm tra xem mình có thành công hay không. Người ta có thể xem xét những cuốn sách khác nhau về cùng một lĩnh vực để so sánh và đưa ra nhận xét thứ tự. Đối với sách thực hành, nếu bạn nhất trí với nội dung của nó thì bạn phải hành động.
Nếu có một cuốn sách nào đó, đầu tiên bạn sẽ làm gì? Nguyên nhân làm cho văn phong này trở nên phổ biến trong thế kỷ qua có lẽ do các độc giả phương Tây tỏ ra đặc biệt thích thú các tác phẩm nói về sự thông thái của phương Đông được viết theo kiểu cách ngôn. Nhưng lợi thế lớn đó của con người cũng kéo theo nguy cơ lớn: Trí tuệ có thể bị hao mòn đi, như là cơ bắp, nếu nó không được sử dụng.
Ví dụ, người ta viết Tiền Hamlet nhưng thật là nực cười. Ngoài những loại sách trên, còn có một loại sách thực hành nữa. Cấp độ đọc kiểm soát có khuynh hướng trả lời hai câu hỏi đầu chính xác hơn hai câu hỏi sau.
Điều cốt lõi là bạn phải đưa ra được bốn câu hỏi cụ thể về bất cứ thứ gì dù là giả tưởng hay thơ ca, lịch sử, khoa học hay triết học. Một số tác phẩm khác như cuốn On the Soul (Nói về linh hồn) là sự pha trộn giữa lý thuyết triết học và khám phá khoa học đầu tiên. Bạn sẽ chọn những cuốn nào?
Nhưng ngay cả khi bạn hiểu, nghĩa là bạn có được thông tin, thì cũng chưa hẳn là bạn đã hiểu biết gì thêm. Vậy còn những việc nào cần làm thêm? Nội dung (hay cốt truyện) của thơ trữ tình thường là những trải nghiệm chứa đựng nhiều cảm xúc, trong khi cốt truyện của tiểu thuyết và kịch thường phức tạp hơn với nhiều nhân vật, nhiều hành động và các mối liên hệ chằng chéo giữa các nhân vật cùng những cảm xúc khác nhau của từng người.
Ở đây có sự hàm ẩn về một cấu trúc khái niệm - một hệ thống những nhận định và câu hỏi về một chủ đề duy nhất. Độc giả cần tham gia tranh luận một cách lịch thiệp và thông minh. Nếu giả thiết không đúng thì kết luận không thể đúng.
Ví dụ từ reading (đọc) trong cuốn The Nature of the Physical World (Bản chất của thế giới vật chất) của tác giả A. Tất nhiên, những bài viết hay nhất cũng như những cuốn sách tốt nhất không thể cô đúc lại mà không sót ý. Thứ hai, các bài tóm tắt rất hữu ích khi bạn đọc những cuốn sách cùng chủ đề hoặc khi bạn muốn biết liệu một tác phẩm nào đó có phù hợp với công trình nghiên cứu của mình không.
Nhưng những câu hỏi phía trên cũng không thừa vì có rất nhiều yếu tố khoa học xã hội trong các cuốn tiểu thuyết đương đại, và cũng không ít yếu tố hư cấu trong một tác phẩm về xã hội học khiến chúng ta khó có thể phân biệt. Khi bạn áp dụng bốn quy tắc này để đọc bất cứ cuốn sách nào, kể cả những cuốn khá khó và dài, thì bạn đã hoàn thành giai đoạn đầu tiên của đọc phân tích. Sự vĩ đại của Plato chính là ở chỗ ông viết được những mẩu đối thoại mang tính triết học mà vẫn có sự hài hước, hấp dẫn và chiều sâu có thể sánh ngang với bất kỳ cuốn sách nào về bất cứ đề tài nào của bất cứ ai.