Đừng hiểu lầm: Chú ý là thiết yếu, nhưng không chú ý đến quá khứ với tư cách là quá khứ. Cho nên không có biện pháp cứu rỗi nào là duy nhất: Bất kỳ điều kiện nào cũng dùng được, nhưng không điều kiện đặc biệt nào là cần thiết cả. Cho nên bạn cần phải triệt ngộ các xúc cảm của mình để có thể cảm nhận chúng, nhiên hậu mới có thể cảm nhận được những thứ vượt quá phạm vi của chúng.
Khi những cảm giác đau khổ xuất hiện trở lại, bạn sẽ cảm thấy chúng còn hung hãn hơn trước kia, và tệ hại hơn nữa là giờ đây bạn lại cho rằng người yêu của mình chính là nguyên nhân gây ra đau khổ! Nghĩa là bạn phóng chiếu chúng ra ngoài và công kích người ấy với tất cả sự thô bạo tàn ác tiềm phục sẵn trong nỗi đau khổ của bạn. Bạn không thể chuyển hóa chính mình, và chắc chắn bạn không sao chuyển hóa người bạn tình hay người nào khác nữa. Đối với những người muốn lợi dụng tôi, muốn lèo lái hay chi phối tôi thì sao? Tôi có phải vâng phục họ không?
Khi học cách làm chứng nhân quan sát các ý nghĩ và xúc cảm của mình, vốn là phần thiết yếu trong tìnht rạng hiện trú, bạn có thể ngạc nhiên khi lần đầu tiên bạnn nhận thức được tình hình “nhiễu loạn” ở hậu trường của trạng thái ý thức mê muội bình thường, và nhận ra được mình hiếm khi cảm thấy thực sự dễ chịu trong lòng biết là dường nào. Chúng đem lại cho họ sự sâu sắc, tính khiêm cung, và lòng trắc ẩn. Tình hình này không cần phải kéo dài, chỉ chừng vài giây là được.
Chưa từng có nền văn minh nào lại sản sinh quá nhiều cảnh vật gớm ghiếc đến như thế. Tôi có thể hiểu điều đó. Nó không pải là một công trình (work) như chúng ta đã biết từ nhiều thiên niên kỷ qua.
Bạn lại còn có thể bình tĩnh bảo người đó rằng hành vi ấy không thể chấp nhận được, nếu như đó là chọn lựa của bạn. Hãy tri cảm các khoảng hở ấy. Biết rõ nó hiện diện ở đó.
Tôi không muốn nói rằng bạn sẽ hạnh phúc trong hoàn cảnh như thế. Bạn không thể vừa cảm thấy bất hạnh lại vừa hiện trú toàn triệt trong cái Bây giờ. Tuy nhiên, có thể có những giây phút ngắn ngủi người ta thoáng thấy tình yêu đích thực khi có một khoảng hở trong dòng chảy của tâm trí.
Chỉ tại điểm này bạn mới có thể cảm nhận lòng trắc ẩn đích thật và giúp đỡ người khác ở bình diện nguyên nhân. Hãy tìm kiếm “khung cửa hẹp dẫn đến sự sống”. Nhân đây cũng xin nói thêm rằng Freud cũng đã nhận ra sự hiện diện của mối bất an ngấm ngầm này, và đã đề cập đến nó trong tác phẩm Civilixation and Its Discontents của ông.
Nó tượng trung cho sự chuyển hoá sâu sắc nhất mà bạn có thể hình dung được. Nó dao dộng giữa lo âu cùng khiếp hãi ở một thước đo với sự bất an mơ hồ và cảm giác không rõ rệt về mối đe dọa ở đầu kia. Chỉ những người đang ở trong tình trạng tiêu cực sâu sắc, cảm thấy thực sự rất tệ hại, mới gây ra một thực tại như vậy, một thực tại phản ảnh cách cảm nhận của họ.
Mặc dù biện pháp phòng ngừa như vậy, đại đa số các Phật tử vẫn cứ tin rằng giác ngộ chỉ dành riêng cho Đức Phật thôi, chứ không dành cho họ, ít ra là không trong kiếp này. Nên nhớ rằng cái tự ngã ấy cần có rắc rối, xung đột, và “kẻ thù” để tăng cường cái cảm giác cách biệt mà nhân dạng của nó lệ thuộc vào. Đừng dành cho sự bất hạnh dù dưới hình thức nào có chỗ trú ngụ bên trong bạn.
Bất cứ mê lầm bất thức nào cũng đều tan biến đi khi nó được ánh sáng ý thức chiếu rọi vào. Hãy chuyển hóa kim loại căn bản thành vàng ròng, chuyển hóa đau khổ thành ý thức, chuyển hóa bệnh tật thành tỏ ngộ. Một phần vỏ bọc tự ngã vỡ ra, cho phép một phần nhỏ sức sinh động và sự an bình nằm khuất sau tâm trí rực sáng lên.